خلاصه کتاب:

از ارتباط دین و توسعه سخن‏گفتن، آسان نیست، زیرا از این مدّعا، پرسش‏هایی می‏زاید كه پاسخگویی بدان‏ها سهل نیست. مثلا اگر دین محصول عصر سنّتی است و توسعه دست‏آورد عصر مدرن، آیا با زبان سنّتی، به پرسش‏های عصر جدید پاسخ مناسب می‏توان داد؟ جمع دین و توسعه، در كنار هم دیدن سنّت و مدرنیسم است، آیا این همدلی ممكن است؟ در جهان معاصر، سكولاریزم یك اندیشه پذیرفته‏شده می‏باشد، در چنین پارادایمی، كه از مقبولات آن، عدم مداخله دین در حوزه‏های سیاسی و اجتماعی است، آیا از ارتباط دین و توسعه سخن می‏توان گفت؟ آیا دین در گره‏گشایی و... سهمی می‏تواند داشته باشد؟ جدای از مباحث تئوریك، در یك نگاه میدانی، همه یا اغلب كشورهای اسلامی (كه دین كامل، بلكه كامل‏ترین ادیان مدّعای آن‏هاست)، توسعه‏نیافته‏اند (البتّه با مراتب مختلف)، آیا نمی‏توان عقب‏ماندگی این كشورها را به نگرش دینی آن‏ها نسبت داد؟ اگر دین و توسعه می‏توانند قرین و متلازم باشند، پس چرا مسلمانان تا به این حد با توسعه بیگانه‏اند؟ و....

در مقابل پرسش‏هایی این‏چنین، چگونه از ارتباط دین با ابعاد مختلف توسعه (فرهنگی، سیاسی و اقتصادی)، می‏توان سخن گفت؟ نگارنده از زمانی كه به حسب رشته تحصیلی (علوم سیاسی) با مباحث توسعه و پرسش‏های آن آشنا شد، دلبستگی دینی از سویی و دغدغه‏های نظری در مسایل دینی از سوی دیگر، خودبه‏خود او را به چالش با این پرسش‏ها كشاند.

قدیمی‏ترین مقاله این دفتر، كه در سطح سمینارهای كشوری نیز مقبولیّت یافت، به سال ۱۳۷۲ بازمی‏گردد و از آن پس نویسنده هر از چند گاه، به مناسبت‏های مختلف، بر موضوعات مربوط به دین و توسعه توقّف نموده و محصول آن تأمّلات، نوشتار حاضر است. فرضیّات و استدلالات مقالات متفاوت‏اند، چون هم برای مخاطبین مختلف نگاشته شده و هم در سال‏های مختلف، و در عین حال همه موضوعات منفكّ از هم، این مدّعای كلّی را مدلّل می‏كنند كه مبانی و مسایل و موضوعات توسعه، با نصوص و فهم دینی می‏تواند تعارض نداشته باشد.

نكته دیگر قابل طرح، ترتیب مقالات است كه از مباحث نظری و كلّی‏تر آغاز و سپس به ترتیب توسعه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی سامان یافته است. مقاله اوّل با عنوان «ارتباط دین و توسعه و مدل پیشنهادی»، برای هفتمین كنفرانس وحدت حوزه و دانشگاه (در آذرماه ۱۳۷۳)، تهیّه و در مجموعه مقالات آن كنفرانس از طریق پژوهشگاه وحدت حوزه و دانشگاه به چاپ رسیده است.

مقاله دوّم در موضوع «دین و توسعه: با تأكید بر قرائت امام خمینی(ره) از دین»، از مقالات برگزیده دوّمین كنگره اندیشه‏های اقتصادی حضرت امام خمینی(ره) (در خردادماه ۱۳۷۹) است كه از سوی پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرّس برگزار گردیده است.

سوّمین مقاله تحت عنوان «توسعه فرهنگی و تهاجم فرهنگی»، از مقالات برگزیده سمینار توسعه فرهنگی است كه از سوی معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جهاد دانشگاهی (در خردادماه ۱۳۷۴)، برگزار شده است.

چهارمین مقاله تحت عنوان «مبانی دینی تحزّب در اسلام»، از مقالاتی است كه در مجموعه مقالات همایش تحزّب و توسعه سیاسی كه از سوی دفتر مطالعات و تحقیقات سیاسی وزارت كشور (در بهمن‏ماه ۱۳۷۷) برگزار گردیده، توسّط انتشارات همشهری (در سال ۱۳۷۸) به چاپ رسیده است.

مقاله پنجم تحت عنوان «جمهوریّت از دیدگاه امام خمینی(ره)»، در مجموعه مقالات همایش جمهوریّت و انقلاب اسلامی كه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (در سال ۱۳۷۷) برگزار گردیده، به چاپ رسیده است.

ششمین نوشتار تحت عنوان «جامعه مدنی در جامعه دینی»، در مجموعه مقالات همایش تحقّق جامعه مدنی در انقلاب اسلامی كه از سوی سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی (در بهمن‏ماه ۱۳۷۶) برگزار شده، به چاپ رسیده است.

مقاله هفتم تحت عنوان «جایگاه شورا در قرآن مجید»، برای همایش شوراهای اسلامی و مشاركت مردمی (بهمن‏ماه ۱۳۷۷) كه از سوی وزارت كشور و پژوهشكده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار گردید، ارسال شده و منتخب گردیده و قرار بوده است كه در مجموعه مقالات همایش یادشده به چاپ برسد.

هشتمین و آخرین مقاله تحت عنوان «نقش تعالیم اسلام در جریان توسعه اقتصادی»، از مقالات برگزیده سمینار فرهنگ و توسعه است كه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (در سال ۱۳۷۲)، برگزار گردیده است.