خلاصه کتاب:

آشنایی اوّلیّه‌ی من با اندیشه‌ی شهیدان، استاد «مرتضی مطهّری» و دكتر «علی شریعتی» به حدود یكی دو سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد كه نوجوانی ۱۵، ۱۶ ساله بودم و اكنون پس از بالای سه دهه نیز از دستاوردهای فكری این دو، خصوصاً استاد مطهّری فارغ نیستم. اگر شریعتی در جان آدمی آتش به‌پامی‌كرد و بی‌قراری‌ها را می‌افزود، آراء مطهّری جان‌ها را به قرار و آرامش می‌خواند. اگر شریعتی از برون بر روحانیّت و حوزویان نقد داشت، مطهّری نیز نقد از درون بر آنان داشت و در عین حال از ظرفیّت‌های آنان می‌گفت. آن‌چه در هر دوی آنان مشترك بود، درد دین و درد مردم بود.

اكنون كه نوشته‌هایم به هزاران صفحه رسیده و به آثار مطهّری و شریعتی به عنوان یكی از منابع در مباحث گوناگون مراجعه می‌كنم، به خوبی اقرار و اعتراف دارم كه استاد مطهّری بسیار بیش از زمان خودش می‌اندیشید و به جرأت می‌توان گفت كه او بر روی مسایلی طرح بحث می‌نمود كه هنوز هم برای برخی از نخبگان دینی ما «مسأله» نشده است.

به همین دلیل، جامعه‌ی ما كه در گفتمان دینی و اسلامی تنفّس می‌كند، در دهه‌های آینده هم به اندیشه‌های بلند استاد مطهّری نیاز واثق دارد. البتّه در این‌جا سخن آن نیست كه مطهّری را بت سازیم، آراء او را تقدّس بخشیم و نقد بر استاد را برنتابیم، بلكه تمام سخن آن است كه افكار ایشان این ظرفیّت را دارد كه در بسیاری از مسایل مرتبط با اندیشه‌ی دینی، به عنوان یك گرایش و رأی مورد تأمّل و نقد و بررسی قرار گیرد. نگارنده این‌گونه مواجهه (برخورد انتقادی) را در برخی از آثارش (مثلاً «مسأله‌ی زن، اسلام و فمینیسم» و یا «درس‌گفتارهای ایران‌شناسی» و...) داشته است.

امّا مقالات این مجموعه عمدتاً با صبغه‌ی كم‌تر انتقادی و در طول قریب به یك‌ونیم دهه به نگارش درآمده‌اند. از این رو از جهت قدرت و استحكام، فراز و فرودهایی در مباحث دیده می‌شود و در این‌جا غایت آن بود كه مجموعه‌ی نوشته‌های صاحب قلم درباره‌ی این استاد، در یك اثر جمع و فراهم آیند. با این حال تز اصلی همه‌ی مباحث این مكتوب، «توانایی اندیشه‌ی مطهّری و استحكام روش او در استنباط از منابع دینی» است.

در معرّفی كوتاه مقالات این اثر می‌توان گفت كه: ۱) مقاله‌ی «مطهّری و عقلانیّت» پیش‌تر برای ارایه و سخنرانی در اوّلین كنگره‌ی دانشجویی اندیشه‌ی مطهّر (نگرشی بر آراء و افكار استاد شهید مرتضی مطهّری)، انتخاب گردیده و در مجموعه‌ی خلاصه مقالات كنگره، از سوی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی دانشكده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران) (۱۳۷۴) به چاپ رسیده و منتشر گردیده است.

۲) مقاله‌ی «مطهّری و پرسشگری» قبلاً در فصلنامه‌ی مربّیان (نشریه‌ی پژوهشكده‌ی تحقیقات اسلامی)، ش ۱۱ (بهار ۱۳۸۳) به چاپ رسیده و انتشار یافته است.

۳) مقاله‌ی «نیچه و نظریّه‌ی اراده‌ی معطوف به قدرت از نگاه استاد شهید مطهّری» پیش از این در فصلنامه‌ی نامه‌ی فرهنگ (مجلّه‌ی تحقیقاتی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)، ش ۵۳ (پاییز ۱۳۸۳) به چاپ رسیده و منتشر شده است.

۴) مقاله‌ی «معنویّت از دیدگاه مطهّری» كه برای اوّلین‌ بار به چاپ می‌رسد، به ویژگی‌ها و كاركردهای معنویّت از نگاه استاد مطهّری می‌پردازد.

۵) مقاله‌ی «نتایج سیاسی خاتمیّت: نفی دو گفتمان و طرح یك نظریّه» برای سخنرانی در همایش پیامبر اعظم(ص) كه از سوی دانشگاه سمنان (اسفندماه ۱۳۸۵) برگزار گردید، انتخاب شده و در مجموعه خلاصه مقالات همایش یادشده به چاپ رسیده است.

۶) مقاله‌ی «مطهّری و رویكردی همگرایانه در مباحث اعتقادی» قبلاً در ماهنامه‌ی صبح‌صادق (و به ‌آدرس اینترنتی: www.sobhesadegh.ir) به چاپ رسیده و انتشار یافته است.

۷) از آن‌جا كه از كار تكراری ابا داشتیم و جای كار عقلی در موضوع مهدویّت را كم‌رنگ دیدیم، برای پركردن بخشی از این خلأ، از نگاه عمیق و فلسفی استاد مطهّری استمداد جسته و مقاله‌ی «تأمّل و شرح و بسطی بر آراء استاد مطهّری در مسأله‌ی مهدویّت» را به نگارش درآوردیم و از این طریق به برخی پرسش‌های مهمّ عصر، خصوصاً در مقابله با بعضی مكاتب زنده‌ی غربی پرداخته شد، ضمن این‌كه مروری بر اندیشه‌ی موعودباوری در فرهنگ‌های مختلف داشتیم.

۸) مقاله‌ی كوتاه «مطهّری و تعلیم و تربیت» قبلاً در سایت سازمان بسیج فرهنگیان (به آدرس اینترنتی: www.cbo.ir) انتشار یافته است.

۹) مقاله‌ی «فاصله‌های استاد و شاگرد» به مقایسه‌ی دیدگاه‌های علّامه طباطبایی و شهید مطهّری در سه «مسأله‌ی اعتباریّات»، «مسأله‌ی زنان» و «مسأله‌ی دموكراسی» پرداخته است.

۱۰) مقاله‌ی «عناصر جنبش نرم‌افزاری در روش اندیشه‌ی مطهّری» برای سخنرانی در همایش «عقلانیّت و دین‌مداری» كه از سوی دانشگاه محقّق اردبیلی در اردبیل (۱۳۸۵/۲/۱۳) برگزار گردید، انتخاب شده است.

۱۱) مقاله‌ی «خلّاقیّت و شكوفایی از منظر استاد مطهّری» كه برای اوّلین بار به‌چاپ‌می‌رسد، ضمن آن‌كه خود استاد را مظهر خلّاقیّت می‌داند، به آفات نوآوری و راهكارهای شكوفایی پرداخته است.

۱۲) نوشتار پایانی كتاب «نقد و نظری بر كتاب اندیشه‌ی سیاسی آیت‌الله مطهّری» نام دارد كه قبلاً در روزنامه‌ی جوان (۱۳۸۲/۲/۱۰) به چاپ رسیده و انتشار یافته است.

مؤلّف نوشتار حاضر از آن‌جا كه مطالب ارایه‌شده را از جهت شكل و محتوا بی‏نقص نمی‏داند، از راهنمایی‏ها و تذكّرات همه‌ی اندیشمندان استقبال نموده و پیشاپیش از نقّادان مطالب صمیمانه تشكّر و سپاسگزاری می‏نماید.